Prolaktinoma xəstəliyində diaqnoz necə qoyulur?
Prolaktinoma hipofiz vəzində yerləşən və prolaktin hormonunu həddindən artıq ifraz edən xoşxassəli şişdir. Bu xəstəlik hiperprolaktinemiya ilə müşayiət olunur və hormonal, reproduktiv və nevroloji simptomlarla xarakterizə olunur. Prolaktinomanın diaqnostikası bir neçə mərhələdə aparılır və laborator, radioloji və klinik müayinələri əhatə edir.
1. Klinik Qiymətləndirmə
Prolaktinoma xəstəliyinin diaqnozu ilk növbədə xəstənin simptomları və anamnezi əsasında aparılır.
Əsas Klinik Simptomlar:
Qadınlarda:
- Aybaşı pozuntuları (amenoreya, oligomenoreya)
- Sonsuzluq və ovulyasiya problemləri
- Süd vəzilərindən qeyri-hamiləlik dövründə süd ifrazı (qalaktorəya)
- Cinsi istək azalması və vaginal quruluq
Kişilərdə:
- Testosteron səviyyəsinin azalması ilə əlaqəli cinsi zəiflik
- Erektil disfunksiya və cinsi istəksizlik
- Döş vəzilərinin böyüməsi (ginekomastiya)
- Spermatozoidlərin azalması nəticəsində sonsuzluq
Hər iki cinsdə:
- Baş ağrıları və görmə sahəsinin daralması (böyük adenomalarda)
- Yorğunluq, depressiya və yuxu pozğunluqları
- Osteoporoz riski
2. Laborator Müayinələr
Prolaktinoma diaqnozunun təsdiqi üçün qan analizləri aparılmalıdır.
Prolaktin Səviyyəsinin Ölçülməsi
Normal prolaktin səviyyəsi:
- Qadınlarda: 4-23 ng/mL
- Kişilərdə: 3-15 ng/mL
Hiperprolaktinemiyanın qiymətləndirilməsi:
- 25-100 ng/mL – Yüngül prolaktin artımı (dərmanlar, stress, hipotiroidizm səbəb ola bilər).
- 100-200 ng/mL – Orta dərəcədə artım, prolaktinoma ehtimalını artırır.
- >200 ng/mL – Prolaktinoma üçün yüksək spesifik göstəricidir.
Differensial Diaqnoz Üçün Əlavə Testlər
- Makroprolaktin testi – Bioloji aktiv olmayan prolaktin formalarını müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
- Tiroid funksiyasının testi (TSH, FT4) – Çünki hipotiroidizm prolaktinin sekresiyasını artıra bilər.
- Böyrək və qaraciyər testləri – Xroniki böyrək və ya qaraciyər çatışmazlığı prolaktin səviyyəsini artıra bilər.
3. Radioloji Müayinələr
Prolaktinoma diaqnozunun təsdiqlənməsi üçün hipofiz vəzinin görüntülənməsi aparılmalıdır.
Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT)
- Mikroprolaktinoma (<10 mm) – Kiçik ölçülü şişlər
- Makroprolaktinoma (>10 mm) – Böyük ölçülü şişlər, görmə sinirlərinə və beyin strukturlarına təzyiq edə bilər.
- İnvaziv prolaktinomalar – Ətraf toxumalara yayılan şişlər.
Kompüter Tomoqrafiyası (KT)
- MRT mümkün olmadıqda alternativ olaraq istifadə olunur.
4. Görmə Sahəsinin Müayinəsi
Makroprolaktinoma zamanı görmə sinirlərinə təzyiq ola biləcəyi üçün oftalmoloji müayinə aparılmalıdır. Görmə sahəsinin daralması və ya görmənin zəifləməsi hipofiz adenomasının böyüməsinə işarə ola bilər.
5. Differensial Diaqnostika
Prolaktinomanın digər xəstəliklərdən fərqləndirilməsi üçün həkim aşağıdakı patologiyaları istisna etməlidir:
- Fizioloji hiperprolaktinemiya (hamiləlik, laktasiya, stress)
- Hipotiroidizm
- Böyrək və qaraciyər xəstəlikləri
- Hipotalamus və hipofiz xəstəlikləri (sarkoidoz, kəllə-beyin travması, hipofiz infarktı)
- Dərman istifadəsi (antipsikotiklər, antidepressantlar, estrogen tərkibli dərmanlar)
Nəticə
Prolaktinoma diaqnozu klinik simptomlar, laborator testlər və radioloji görüntüləmə nəticələrinə əsasən qoyulur. Qan analizində prolaktin səviyyəsinin ölçülməsi əsas diaqnostik addımdır, lakin hipofiz MRT-si olmadan prolaktinomanı tam təsdiqləmək mümkün deyil. Diaqnoz qoyulduqdan sonra xəstənin fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun müalicə strategiyası müəyyən edilir.