Prolaktin, hipofiz vezinin ön payında (adenohipofiz) laktotrop hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan və əsasən süd vəzilərinin inkişafı və süd istehsalını tənzimləyən bir hormondur. Bu hormon həmçinin kişilərdə və qadınlarda müxtəlif fizioloji funksiyaları təsir edir.
Prolaktinin strukturu və istehsalı:
Prolaktin molekulu 198 amin turşusundan ibarət olub, təxminən 22,9 kDa molekulyar çəkisinə malikdir. Onun istehsalı hipotalamus tərəfindən ifraz olunan dofamin və tirotropin sərbəstləşdirici hormon (TRH) kimi faktorlarla tənzimlənir. Dofamin prolaktinin ifrazını inhibə edərkən, TRH onun ifrazını stimullaşdırır. Həmçinin, stress, yuxu və hipoqlikemiya kimi hallar prolaktin səviyyələrinə təsir edə bilər.
Prolaktinin funksiyaları:
Süd istehsalı (Laktasiya): Prolaktin, doğuşdan sonra ananın süd vəzilərində süd istehsalını stimullaşdırır və laktasiya prosesini təmin edir.
- Ürək və damar sistemi: Yüksək prolaktin səviyyələri ürək-damar xəstəlikləri riskini artıra bilər.
Prolaktin səviyyələrinin norması və anomaliyaları:
Normal səviyyələr: Qadınlarda 2–25 nq/ml, kişilərdə isə 5–10 nq/ml arasında normal qəbul edilir.
Yüksək səviyyələr (Hiperprolaktinemiya): Yüksək prolaktin səviyyələri qadınlarda menstrual dövrün pozulmasına və kişilərdə cinsi istəkdə azalmaya səbəb ola bilər. Bunun səbəbləri arasında hipofiz şişləri (prolaktinoması), müəyyən dərmanların istifadəsi və tiroid funksiyasının pozulması ola bilər.
Aşağı səviyyələr: Aşağı prolaktin səviyyələri nadir hallarda müşahidə olunur və ümumiyyətlə klinik əlamətlərə səbəb olmur.
Prolaktin testi və diaqnostik əhəmiyyəti:
Prolaktin səviyyələrinin ölçülməsi qan testi ilə həyata keçirilir. Menstrual pozğunluqlar süd ifrazı və ya sonsuzluq şübhəsi olan şəxslərdə prolaktin testi təyin edilə bilər. Test nəticələri digər laboratoriya əlamətlər və klinik vəziyyətlə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Nəticə:
Prolaktin həm qadınlarda, həm də kişilərdə müxtəlif fizioloji proseslərdə əhəmiyyətli rol oynayan bir hormondur. Səviyyələrinin normadan kənara çıxması müxtəlif sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Bu səbəbdən prolaktin səviyyələrinin izlənməsi və lazım gəldikdə müalicə edilməsi ümumi sağlamlıq və reproduktiv sağlamlıq baxımından vacibdir.